06.06. Voortplanting - trillingen 

06.06. LEERPLANDOEL(EN) OVSG LEERLOKAAL 

IDW F3 nat.ver. 6 B.7 In een onderzoek vaststellen hoe geluid zich door materialen voortplant.
IDW F3 nat.ver. 6 B.6 Het verschijnsel geluid onderzoeken en vaststellingen verwoorden over geluidssterkte, geluidstrillingen, klankkleur, toonhoogte.

06.06. MINIMUMDOELEN 

[4] 3.5.1 De leerlingen kennen de volgende begrippen:

• de geluidsbron, de luidspreker, de toonhoogte, hoog, laag, de trilling

[4] 3.5.5 De leerlingen kennen geluid:

• ontstaan van geluid: trilling

[6] 3.5.5 De leerlingen kennen geluid: relatie tussen geluidsterkte en afstand tot de geluidsbron.

06.06. KENNIS - WAAR GAAT HET OVER

Geluid, trillingen en voortplanting
Geluid is een verschijnsel dat ontstaat door trillingen. Wanneer een voorwerp trilt, zoals een snaar, een stem of een trommelvel, ontstaat er een trilling in de lucht (of een ander materiaal) die zich voortplant tot aan ons oor. Pas dan horen we het geluid. Leerlingen ontdekken dat elke geluidsbron trilt, ook al is dat niet altijd met het blote oog zichtbaar. Soms kunnen ze de trilling wél voelen, zoals wanneer ze hun hand op een luidspreker leggen of hun keel aanraken tijdens het spreken.

• Geluid ontstaat door trillingen.

• Trilling plant zich voort → je hoort het.

• Geen trilling = geen geluid.

• Die trillingen verplaatsen zich door een materiaal → geluid wordt hoorbaar aan de andere kant.

• Sommige materialen laten geluid goed door (geleiders), andere houden het meer tegen (isolatoren).

• Geluid gaat het snelst door vaste stoffen, trager door vloeistoffen, en het traagst door gassen (zoals lucht).

• Je kan die trilling soms zien (bv. snaar), voelen (bv. hand op speaker), of ervaren door effect (papier beweegt).
  
  

In onderzoekende activiteiten leren leerlingen ook dat geluid zich niet alleen via lucht, maar ook via vaste stoffen en vloeistoffen kan voortplanten. Zo horen of voelen ze bijvoorbeeld een klop op de tafel beter als hun oor erop ligt, of merken ze dat een touwtelefoon werkt als het touw strak gespannen is. Ze ondervinden dat geluid zich beter of slechter voortplant, afhankelijk van het materiaal. Harde materialen zoals metaal en hout geleiden geluid goed, terwijl zachte materialen zoals stof of schuim het dempen.

06.06. SUGGESTIES ACTIVITEITEN 

06.06.01 Trillende elastieken
Laat leerlingen een stevige doos nemen en verschillende elastieken erover spannen. Wanneer ze aan de elastieken tokkelen, horen ze geluid én zien ze de elastiek duidelijk trillen. Laat hen experimenteren met dikke/dunne of losse/strakke elastieken en bespreken welke trilling sneller is en wat dat doet met het geluid. Zo ontdekken ze dat snelle of langzame trillingen het geluid beïnvloeden en dat alle geluid uit een trilling ontstaat.

06.06.02 Rijst op een trom
Span een ballon of een dun vel over een kom of een doos en strooi er een paar rijstkorrels op. Sla voorzichtig op het vel of laat een stemgeluid weerklinken vlakbij. De rijstkorrels beginnen te dansen. Zo zien leerlingen met hun eigen ogen dat trillingen ontstaan wanneer geluid wordt gemaakt, en dat die trillingen een voorwerp kunnen laten bewegen.

06.06.03 Voel de trilling van je eigen stem
Laat leerlingen hun vingers op hun keel leggen terwijl ze praten, brommen of zingen. Ze voelen dat hun keel trilt wanneer er geluid ontstaat. Dit is een eenvoudige manier om leerlingen bewust te maken van het feit dat geluid altijd begint bij een trilling – zelfs bij hun eigen stem.

06.06.04 Tik-telefoon van draad en bekers
Laat de leerlingen een draadtelefoon maken met twee plastic bekers en een touw. Wanneer het touw strak gespannen is, horen ze elkaars stem aan de andere kant. Ze voelen ook de trilling in het touw. Hierdoor leren ze dat geluidstrillingen zich kunnen voortplanten door vaste stoffen en niet enkel via lucht.

06.06.05 Klankkast voelen trillen
Laat een kind tokkelen op een gitaar of ander snaarinstrument terwijl een ander zijn hand op de klankkast legt. Die voelt hoe de kast mee trilt. Zo begrijpen leerlingen dat geluid zich versterkt door trilling van andere onderdelen, en dat een klankkast geluid doet "groeien".

06.06. MOGELIJKE LINKEN 

Digitale geletterdheid – computationeel denken

• Activiteit: Gebruik een app of programma (zoals PhET “Sound Waves” of Chrome Music Lab) om te simuleren hoe geluid zich voortplant in lucht, water en vaste stoffen.

• Koppeling: Leerlingen voorspellen en testen patronen (if–then-denken): wat verandert er als het medium verandert? Computationeel denken via simulaties en digitale observatie.

Gezondheid – Motorische competenties

• Activiteit: Speel een spel met trillingen: leerlingen geven een boodschap door via touwtjes-telefoons of stampen op de vloer om trillingen voelbaar te maken.

• Koppeling: Grove motoriek, samenwerking en coördinatie gekoppeld aan het fysiek ervaren van trillingen.

Gezonde en veilige levensstijl

• Activiteit: Onderzoek gehoorbescherming: hoe voorkomen we dat harde trillingen het gehoor beschadigen? Experimenteer met oordopjes, stoffen, plastic bekers...

• Koppeling: Veilig omgaan met geluid en leren over gehoorzorg.

Mentaal welbevinden

• Activiteit: Belevingsoefening: voel muziek via trillingen (handen op een klankkast of ballon). Bespreek hoe je geluid voelt in je lichaam.

• Koppeling: Bewustwording van zintuigen en lichaamsgevoel. Kan ook gebruikt worden om rust en concentratie te stimuleren.

Financieel-economische competenties

• Activiteit: Vergelijk beroepen waarbij geluid en trillingen belangrijk zijn: geluidstechnicus, akoestisch ingenieur, muzikant, bouwvakker (geluidsoverlast).

• Koppeling: Inzicht in economische waarde en toepassingen van kennis over geluid.

Natuur

• Activiteit: Onderzoek hoe dieren trillingen gebruiken: vleermuizen (echolocatie), olifanten (voelen trillingen in de grond), vissen (zijlijnorgaan).

• Koppeling: Relatie tussen natuur en fysica – zintuiglijke aanpassing bij dieren.

Ruimte

• Activiteit: Vergelijk geluid op aarde en in de ruimte: waarom hoor je in de ruimte niets? (geen medium voor trillingen).

• Koppeling: Lucht als medium voor geluid – linken naar de aarde in de ruimte en fysische omstandigheden.

Tijd

• Activiteit: Luister naar historische communicatiemiddelen: tamtam, trommels, morse via telegraaf (trilling via draad).

• Koppeling: Evolutie van geluidsoverdracht doorheen de tijd.

Maatschappij

• Activiteit: Onderzoek geluidsproblemen in de samenleving (geluidsoverlast, stedelijke akoestiek) en denk samen na over oplossingen.

• Koppeling: Burgerschap: verantwoordelijkheid nemen voor een leefbare, geluidsarme omgeving.

Verkeer

• Activiteit: Bestudeer waarschuwingsgeluiden (sirene, fietsbel) en waarom ze zo goed hoorbaar zijn door de lucht.

• Koppeling: Geluid als communicatiemiddel voor veiligheid – herkennen van signalen.

Frans

• Activiteit: Gebruik klanken en woorden in het Frans om verschillende geluiden te benoemen (le son, la vibration, fort, doux, le tambour, la cloche).

• Koppeling: Woordenschatuitbreiding gekoppeld aan zintuiglijke waarneming.

Nederlands

• Activiteit: Laat leerlingen een geluidsverhaal schrijven: beschrijf een gebeurtenis enkel via geluiden en trillingen.

• Koppeling: Taalcreativiteit, klanknabootsingen (onomatopeeën) en beschrijvend schrijven.

Wiskunde

• Activiteit: Meet en vergelijk frequenties met een app (Hz), maak grafieken van trillingen of toonhoogtes.

• Koppeling: Getallen, meten en datavisualisatie verbinden met natuurkundige waarnemingen.

Kunst en cultuur – Beschouwen van kunst en cultuur

• Activiteit: Luister naar muziekstukken waarin trillingen of ritmes een grote rol spelen (minimal music, percussie, elektronische muziek).

• Koppeling: Kunstbeschouwing en reflectie op hoe klanktrillingen sfeer en spanning creëren.

Kunst en cultuur – Onderzoeken en creëren

• Activiteit: Leerlingen bouwen zelf een snaarinstrument of klankkast en onderzoeken hoe trilling ontstaat en versterkt wordt.

• Koppeling: Ontwerpend leren – techniek en kunst in één.

Kunst en cultuur – Creativiteit en verbeelding

• Activiteit: Laat kinderen trilling zien door zand of rijst op een trillend oppervlak te leggen (Chladni-figuren) en die patronen tekenen of natekenen.

• Koppeling: Visuele verbeelding van geluid – wetenschap als inspiratiebron voor kunst.

Kunst en cultuur – Presenteren van eigen creaties

• Activiteit: Organiseer een trillingsconcert of geluidsshow: leerlingen tonen experimenten met geluid (water trillen, snaarinstrumenten, stemvorken).

• Koppeling: Leren communiceren en presenteren – wetenschap in beeld en klank brengen.

06.06. STEM-UITDAGINGEN