03.01. Energiebronnen 

03.01. LEERPLANDOEL(EN) OVSG LEERLOKAAL 

IDW F4 nat.ver. 3 B.10 Met enkele voorbeelden aantonen dat energie nodig is voor het functioneren van levende en niet-levende systemen en daarvan de energiebronnen benoemen.
IDW F4 nat.ver. 3 B.9 In voor hen herkenbare situaties toelichten hoe energiebronnen worden omgezet naar bruikbare energie.
IDW F3 nat.ver. 3 B.4 Verschillende energiebronnen kennen. 

03.01. KENNIS - WAAR GAAT HET OVER

Wat zijn energiebronnen?
Energiebronnen zijn middelen waaruit we energie halen om dingen te laten werken of in beweging te zetten, zoals licht geven, verwarmen, apparaten laten draaien of voertuigen laten rijden.

Soorten energiebronnen en voorbeelden:

• Fossiele brandstoffen
  Gemaakt uit resten van planten en dieren van miljoenen jaren geleden
  Voorbeelden: aardolie, steenkool, aardgas
  
  

• Duurzame (hernieuwbare) energiebronnen
  Energie uit bronnen die altijd opnieuw beschikbaar zijn
  Voorbeelden:

  • • zonne-energie (zonnepanelen): Huishoudens met zonnepanelen kunnen hun eigen elektriciteit opwekken.

    • windenergie (windmolens): Windparken op zee leveren grote hoeveelheden elektriciteit aan het net.

    • waterkracht (waterkrachtcentrales): Rivieren en dammen worden gebruikt om elektriciteit op te wekken waterkrachtcentrales.

    • biomassa (hout, plantenresten): Afvalhout wordt verbrand om warmte en elektriciteit te produceren.

    • aard- en bodemwarmte (geothermie): Warmtepompen gebruiken de warmte uit de grond om huizen te verwarmen
      
      

• Kernenergie
  Energie die vrijkomt door het splitsen van atomen
  Voorbeeld: kerncentrales gebruiken uranium

Belangrijk verschil

• Fossiele brandstoffen raken op en vervuilen de lucht.

• Duurzame energiebronnen zijn milieuvriendelijker en raken niet uitgeput.

Enkele voorbeelden in niet-levende systemen

• Elektrische apparaten
  Een koelkast gebruikt elektriciteit om voedsel koel te houden.
  Elektriciteit (meestal opgewekt door fossiele brandstoffen, waterkracht, windenergie, of zonne-energie) wordt gebruikt als energiebron. Belang: Houdt voedsel vers en voorkomt bederf.

• Auto’s
  Een auto gebruikt brandstof om te rijden.
  Benzine of diesel (fossiele brandstoffen) of elektriciteit (voor elektrische auto’s) wordt gebruikt als brandstof.
  Belang: Zorgt voor transport en mobiliteit.

• Verwarming en koeling van gebouwen
  Een verwarmingssysteem gebruikt energie om een gebouw warm te houden in de winter.
  Aardgas, elektriciteit, of hernieuwbare bronnen zoals zonne-energie worden gebruikt als energiebron.
  Belang: Zorgt voor een comfortabele leef- en werkomgeving.
  
  

Enkele voorbeelden in levende systemen

• Fotosynthese in planten
  Planten gebruiken zonlicht om water en kooldioxide om te zetten in glucose en zuurstof.
  Dit proces levert de energie die planten nodig hebben om te groeien en te overleven.

• Menselijke spijsvertering
  Mensen eten voedsel dat wordt omgezet in energie door middel van vertering.
  Deze chemische energie (voedsel) is nodig voor alle lichaamsfuncties, zoals bewegen, denken en ademen.

• Celademhaling
  Cellen in levende organismen zetten glucose (uit voedsel) en zuurstof om in energie (ATP), kooldioxide en water.
  ATP is de energiebron die cellen gebruiken voor hun activiteiten.

03.01. SUGGESTIES ACTIVITEITEN 

03.01.01 Huishoudelijke apparaten
Laat leerlingen verschillende huishoudelijke apparaten onderzoeken (zoals een koelkast, wasmachine, of lamp) en bespreken welke energiebron ze gebruiken (elektriciteit, gas, etc.).

Toon hoe een apparaat werkt en leg uit hoe de energiebron wordt omgezet naar bruikbare energie (bijv. elektriciteit naar licht in een lamp).

03.01.02 Transportmiddelen
Bespreek verschillende transportmiddelen (auto, fiets, trein) en hun energiebronnen (benzine, elektriciteit, menselijke kracht).
Laat de leerlingen een modelauto op zonne-energie bouwen en testen hoe zonlicht wordt omgezet in beweging.

03.01.03 Voedselbereiding
Bespreek hoe energie wordt gebruikt in de keuken (koken op gas, elektrische oven).
Laat leerlingen een eenvoudig gerecht bereiden en uitleggen welke energiebron wordt gebruikt en hoe deze wordt omgezet naar warmte.

03.01.04 Verwarming en koeling
Bespreek hoe huizen worden verwarmd en gekoeld (centrale verwarming, airconditioning).
Toon hoe een thermostaat werkt en leg uit hoe energie van gas of elektriciteit wordt omgezet naar warmte of koeling.

03.01.05 Speelgoed
Laat de leerlingen verschillende soorten speelgoed onderzoeken (op batterijen, opwindbaar, op zonne-energie).
Laat leerlingen een eenvoudig zonne-energie speelgoed maken en testen hoe zonlicht wordt omgezet naar beweging.

03.01.06 Energieomzetting in de natuur
Bespreek hoe planten zonlicht omzetten naar chemische energie via fotosynthese.
Laat de leerlingen een plant kweken en observeer hoe deze groeit onder verschillende lichtomstandigheden.

03.01.07 Spierkracht versus stroom
In deze activiteit ervaren leerlingen het verschil tussen energie uit spierkracht en elektrische energie. Ze mixen eerst ingrediënten met de hand en vervolgens met een elektrische garde, en ontdekken hoe de bron van energie invloed heeft op snelheid en gemak. Zo leren ze op een tastbare manier over verschillende vormen van energie en hoe deze kunnen worden omgezet in beweging.

03.01. MOGELIJKE LINKEN 

03.01. STEM-UITDAGINGEN