06.01. Geluidsbronnen 

06.01. LEERPLANDOEL(EN) OVSG LEERLOKAAL 

IIDW F2 nat.ver. 6 B.5 Onderzoeken hoe de bouw van een geluidsbron en het materiaal waarvan het is gemaakt de aard van het geluid bepalen.
IDW F2 nat.ver. 6 B.3 Verschillende geluidsbronnen onderscheiden en benoemen.
IDW F2 nat.ver. 6 B.2 Manieren verkennen om geluiden te maken met behulp van verschillende materialen. 

06.01. MINIMUMDOELEN 

[K] 3.5.1 De kleuters kennen de volgende begrippen met betrekking tot natuurkundige verschijnselen:

• • hard, zacht, het geluid

[4] 3.5.1 De leerlingen kennen de volgende begrippen:

• de geluidsbron, de luidspreker, de toonhoogte, hoog, laag, de trilling

[4] 3.5.5 De leerlingen kennen geluid:

• ontstaan van geluid: trilling

• toonhoogte of frequentie

• geluidssterkte

06.01. KENNIS - WAAR GAAT HET OVER

Wat zijn geluidsbronnen?
Een geluidsbron is alles wat geluid maakt.
Geluid ontstaat wanneer iets trilt. Die trilling gaat via lucht of een ander materiaal naar je oren, en zo hoor je het.

Wat hebben alle geluidsbronnen gemeen?
Er is altijd een trilling nodig om geluid te maken.
De trilling plant zich voort (vaak via lucht) tot aan je oren.
Je hebt meestal een medium nodig (lucht, water, vaste stof) om het geluid te horen.

Enkele voorbeelden van geluidsbronnen

Mensen en dieren
Deze geluiden ontstaan doordat lucht door stembanden of andere lichaamsdelen stroomt en trilt.

• Stem (praten, zingen, roepen, gillen)

• Lichaamsgeluiden (klappen, stampen, niezen)

• Dieren: blaffen, miauwen, kwaken, fluiten, loeien…

Muziekinstrumenten
Muziekinstrumenten zijn ontworpen om controleerbaar geluid te maken.

• Snaarinstrumenten: gitaar, viool, harp → trilling van snaren

• Slaginstrumenten: trom, drumstel, xylofoon → trilling van een vel of klankkast

• Blaasinstrumenten: fluit, trompet, blokfluit → trilling van lucht in een buis

• Toetsinstrumenten: piano, keyboard → snaren of luidsprekers trillen
  
  

Vervoermiddelen
Hier komt geluid door motortrillingen, wrijving en luchtverplaatsing.

• Auto: motor, toeter, deuren dichtslaan

• Fiets: bel, banden op grind

• Vliegtuig: motoren, opstijgen

• Trein: remmen, fluiten, wielen op sporen

Machines en toestellen
Elektrische apparaten maken geluid door bewegende onderdelen of luidsprekers.

• Stofzuiger, mixer, wasmachine, boormachine, printer

• GSM’s, computers, luidsprekers → geluid uit speakers via trilling

Natuurlijke geluidsbronnen
Deze geluiden ontstaan door beweging en wrijving in de natuur.

• Donder (luchtexplosie bij bliksem)

• Regen of hagel op ramen of daken

• Ritselende bladeren, golven, vogelgezang, wind door de bomen

• Vallende stenen, kletterend water, knappend vuur

Alledaagse objecten
Elk object dat trilt als het beweegt, botst of valt, kan tijdelijk een geluidsbron zijn.

• Deur die dichtvalt

• Stoel die schuift

• Potlood dat op de grond valt

• Ballon die knapt

• Sleutels die rinkelen

Geluidsbronnen door botsing of wrijving

• Twee stenen tegen elkaar → getik

• Wrijven met handen → ritselend of piepend geluid

• Kloppen op een tafel → trillingen doorgeven
  
  

06.01. SUGGESTIES ACTIVITEITEN 

06.01.01 Geluidsdetectives in de klas
Laat de leerlingen in de klas gedurende één minuut muisstil luisteren. Daarna vertellen ze wat ze allemaal gehoord hebben: het tikken van een klok, een stoel die kraakt, vogels buiten of het geluid van een verwarming. Samen benoemen en bespreken ze welke geluidsbronnen er in de ruimte aanwezig zijn. Je kan de waarnemingen klassikaal noteren op het bord of laten tekenen in een geluidskaart. Deze activiteit scherpt de luistervaardigheid aan en helpt kinderen geluiden bewust te herkennen en benoemen.

06.01.02 Geluidenspeurtocht in en rond de school
Ga met de klas op een korte rondleiding door het schoolgebouw: naar de gang, de refter, de speelplaats en eventueel de straatkant. Laat leerlingen op elk punt even stil staan en luisteren naar de omgeving. Ze noteren of tekenen welke geluiden ze horen, bijvoorbeeld voetstappen, een dichtslaande deur, vogels, een auto die voorbijrijdt of geroezemoes. Terug in de klas bespreken ze hun waarnemingen: welke geluiden waren natuurlijk, welke werden door mensen of toestellen gemaakt? Zo leren ze geluidsbronnen situeren en classificeren.

06.01.03 Zelf geluidsbronnen maken met alledaagse voorwerpen
In deze activiteit gaan leerlingen op een ontdekkende manier aan de slag met alledaagse voorwerpen die geluid kunnen produceren. Denk aan elastiekjes over een doos, lepels op glazen, een ballon die je laat los, of een pot waarop je tikt. Laat de leerlingen experimenteren en ontdekken wat er trilt wanneer er geluid ontstaat. Stimuleer hen om te variëren: zachter, luider, hoger, lager… Wat verandert er? Op die manier leren ze dat geluid altijd ontstaat door trillingen, en dat ze die trillingen soms kunnen zien of voelen.

06.01.04 Geluidsbronnen sorteren en vergelijken
Voorzie prenten, voorwerpen of geluidsfragmenten en laat de leerlingen deze sorteren volgens bepaalde criteria. Je kunt sorteren op: natuurlijk / door de mens gemaakt, luid / zacht, stemgeluid / mechanisch geluid, binnen / buiten, enzovoort. De leerlingen leggen telkens uit waarom ze iets bij een bepaalde categorie plaatsen. Zo ontwikkelen ze inzicht in verschillende soorten geluidsbronnen, leren ze vergelijken, en oefenen ze actief met gerichte woordenschat en redeneren.

06.01.05 Trillende meetlat
In deze activiteit ervaren leerlingen hoe trillingen geluid veroorzaken. Ze klemmen een plastic meetlat aan een tafel met een tafelklem, laten het grootste gedeelte los, duwen de meetlat naar beneden en laten los. De meetlat trilt en produceert geluid. Zo ontdekken ze op een eenvoudige en tastbare manier de relatie tussen trilling en geluid.

06.01. MOGELIJKE LINKEN 

Digitale geletterdheid – computationeel denken

• Activiteit: Leerlingen gebruiken een micro:bit of tablet-app om geluidsgolven te meten of een geluidsmeter te programmeren.

• Ze kunnen ook met een digitaal muziekprogramma (zoals GarageBand of Chrome Music Lab) geluiden opnemen en bewerken.

• Koppeling: Ze leren algoritmisch denken (bv. als volume > 80 dB → waarschuwing) en digitale tools gebruiken om geluid te analyseren en creëren.

Gezondheid – Motorische competenties

• Activiteit: Bewegingsspel “Maak het geluid!”: leerlingen bootsen met hun lichaam en materialen allerlei geluiden na (regen, trein, storm).

• Of: ritmische klapspelletjes en bodypercussie.

• Koppeling: Beweging, ritme en coördinatie versterken via muzikaal bewustzijn.

Gezonde en veilige levensstijl

• Activiteit: Onderzoek wat geluidsvervuiling doet met onze gezondheid en hoe je je oren kunt beschermen.

• Meten van geluidssterkte in en rond de school met een app of decibelmeter.

• Koppeling: Bewustwording rond gehoorschade en geluidsveiligheid.

Mentaal welbevinden

• Activiteit: Verken hoe geluid invloed heeft op emoties: Luister naar verschillende soorten muziek (rustgevend, vrolijk, spannend). Laat leerlingen tekenen of bewegen bij wat ze voelen

• Koppeling: Inlevingsvermogen, gevoelsbewustzijn en zelfregulatie via klanken.

Financieel-economische competenties

• Activiteit: Vergelijk beroepen rond geluid: geluidstechnicus, muzikant, akoestisch ingenieur, podcaster.

• Bespreek de kost van muziekinstrumenten en hoe materialen die prijs beïnvloeden.

• Koppeling: Waarde, arbeid en consumptie binnen de klankwereld.

Natuur

• Activiteit: Onderzoek hoe dieren geluid gebruiken (roepen, echolocatie, communicatie).

• Luister naar vogelgeluiden en probeer ze te herkennen of nabootsen.

• Koppeling: Geluid als communicatiemiddel in het dierenrijk.

Ruimte

• Activiteit: Verken waarom er in de ruimte geen geluid is (geen lucht → geen trillingen).

• Of onderzoek hoe geluid zich in verschillende omgevingen voortplant (in water, in lucht, door muren).

• Koppeling: Fysische eigenschappen van de omgeving en klank.

Tijd

• Activiteit: Maak een tijdlijn van muziekinstrumenten door de eeuwen heen (van trommel tot synthesizer).

• Of onderzoek hoe muziekstijlen geëvolueerd zijn.

• Koppeling: Historische tijd koppelen aan culturele en technologische evolutie.

Maatschappij

• Activiteit: Bespreek geluidsverschillen in culturen: muziek, ritmes, rituelen, klokken, roep tot gebed…

• Of: lawaaioverlast in de stad vs. rust op het platteland.

• Koppeling: Diversiteit, leefomgeving en samenleven in klankcontext.

Verkeer

• Activiteit: Luisteroefening: welke verkeersgeluiden hoor je in de omgeving? Wat betekenen sirenes, claxons, fietsbellen?

• Koppeling: Veiligheid door auditieve signalen herkennen.

Frans

• Activiteit: Leer woorden en zinnen rond geluid en muziek: le son, le bruit, la voix, chanter, écouter, fort, doux.

• Of zing eenvoudige Franstalige liedjes met aandacht voor uitspraak.

• Koppeling: Functionele taalverwerving via muzische context.

Nederlands

• Activiteit: Laat leerlingen een verslag schrijven over een experiment (“Wat trilt?”), een geluidsverhaal maken of een interview doen met een muzikant.

• Koppeling: Taal als expressie- en onderzoeksinstrument.

Wiskunde

• Activiteit: Geluidssterkte meten in dB, resultaten vergelijken en grafieken maken.

• Of frequenties van tonen vergelijken en patronen ontdekken in ritmes.

• Koppeling: Meten, dataverwerking en patroonherkenning.

Kunst en cultuur – Beschouwen van kunst en cultuur

• Activiteit: Beluister verschillende muziekgenres en bespreek hoe ze sfeer oproepen.

• Of bekijk hoe geluid en stilte worden gebruikt in film.

• Koppeling: Kunstbeschouwing en analyse van klank als expressievorm.

Kunst en cultuur – Onderzoeken en creëren

• Activiteit: Maak eigen muziekinstrumenten uit recyclagemateriaal. Test hoe verschillende materialen de klank beïnvloeden.

• Koppeling: Creatief ontwerpen vanuit fysische principes.

Kunst en cultuur – Creativiteit en verbeelding

• Activiteit: Laat leerlingen een geluidsdecor maken bij een verhaal of toneelstuk (storm, jungle, stad).

• Koppeling: Verbeelding koppelen aan technische geluidsproductie.

Kunst en cultuur – Presenteren van eigen creaties

• Activiteit: Organiseer een “geluidsfestival”: leerlingen tonen hun zelfgemaakte instrumenten, voeren een ritmisch stuk op en presenteren hun onderzoeken.

• Koppeling: Zelfvertrouwen, samenwerking en expressie.

06.01. STEM-UITDAGINGEN